Chân trời cũ- Hồ Dzếnh

    Mình biết đến văn Hồ Dzếnh hồi tiểu học, mẹ muốn mình viết văn tốt nên mua cuốn Văn miêu tả và kể chuyện (bác Phạm Hổ chủ biên) cho mình đọc. Rồi từ đấy mà mê văn của những Tô Hoài, Trần Hoài Dương, Ngô Quân Miện, Vũ Tú Nam,... Mãi sau này mới biết, đoạn văn của bác được trích trong đó là từ truyện ngắn Ngày gặp gỡ, kể về cuộc gặp giữa người mẹ mới là một cô gái mười lăm tuổi lái đò và người cha, một thương khách người Hoa lỡ đường trong đêm. Lúc nhỏ đọc cũng chẳng ấn tượng gì nhiều rồi lớn lên có đọc lại vài lần, bao giờ cái mẩu chuyện nho nhỏ ấy cũng cho mình cái cảm giác êm ái và bình yên của một làng quê, cái cảm giác ngường ngượng đáng yêu của một cô gái đang lớn và lòng thương cảm với cái người Hoa lưu lạc kia.
    Nếu văn là người (ông cũng viết vậy) thì hẳn ông là người hết sức nhạy cảm ngay kể cả từ khi còn nhỏ: cái cách ông quan tâm đến những người phụ nữ trong đời ông, người mẹ cả đời chỉ biết coi hi sinh là công đức lớn lao nhất, người chị dâu cũng là một mảnh hồn Hoa lặng lẽ cam chịu nơi đất khách, người chị nuôi nhẫn nhục sống một kiếp người ngắn ngủi, người em gái bồng bột lạc đâu đó mà ông không còn được gặp lại. Ông hẳn cũng là một người bao dung, kiểu bao dung của người coi mọi kiếp sống đều là khổ đau: ông tiếc thương người cha mất đi mà không ai nối nghiệp, ông thương cảm hai người anh trai bất đắc chí trong thế thời loạn lạc mà bỏ qua lầm lỗi của hai người, ông nhớ quê hương thứ hai, cái quê nội chỉ biết tới qua lời kể của cha và anh cả mà quên đi cái bạc tình của người chú ruột.
    Hồ Dzếnh có nói trong một cuộc phỏng vấn, rằng ông chỉ viết khi thấy ân hận. Nhưng vì nỗi gì? Cũng có lẽ là đúng lúc khi tới bây giờ mình mới đọc Chân trời cũ, khi đã đủ hiểu cái cảm giác của ông khi viết câu này “tôi biết cha tôi quá chậm”. Và may mắn hơn ông, mình (có lẽ) không phải chịu cái nỗi ân hận của ông vì sự “chậm” này.
    Sống ngay trên đất Việt nhưng vẫn nhớ mình một nửa là người Hoa, lớn lên trong làng quê Việt nhưng sau này ông cải đạo Thiên Chúa, dĩ nhiên có lúc ông thấy chênh vênh và xa lạ. Nhưng đọc đến những dòng này thì mình tin lòng ông vẫn nặng mối tình với đất Việt: “nhưng tôi vẫn tiêng tiếc như đã bỏ qua một sự gì đẹp đẽ quá…Tôi đua đòi chạy tìm cái chân trời xa lạ, nhưng mỗi lúc dừng chân, tôi vẫn thích quay về Quê Mẹ. Ở đấy mới thực rộn và sôi lên cái gì là lòng là máu, máu và lòng không vay mượn, không chế tạo, thiết thực và đơn sơ.”
Hồ Dzếnh yêu tiếng Việt, vì nếu không yêu thì sao viết những dòng nên thơ thế này“Quê mẹ tôi ở Trung Bộ. Nhà người- tôi không làm thơ đâu- ở bên kia một dòng sông nhỏ, êm kín với hai bờ lau xanh.” và với đất Việt, “vì tôi yêu vô cùng cái dải đất cần lao này, cái dải đất thoát được ra ngoài sự lọc lừa, phản trắc, cái dải đất chỉ bị bạc đãi mà không bạc đãi ai bao giờ.” Sự nặng lòng của ông làm mình nhớ đến Tuổi thơ im lặng của Duy Khán và sau này được thấy lại trong Con chim khổng tước còn hót vang ngày mở đất của Phan An.
Đấy là những cuốn khi đọc mà cứ thấy thương cảm một lớp người đã biến mất từ lâu, thấy yêu một miền quê xa xăm chưa từng tới và thấy nhớ một thời đã qua gần thế kỉ.